PAGINA GUSTAVI TAVARES

Brasilianus Bellihorizontensis
COMMENTARIOLI VARII AD LINGVAM ET LITTERAS LATINAS PERTINENTES
E-MAIL: gustavochavestavares@gmail.com
INSTAGRAM: @noctes.latinae --- https://www.instagram.com/noctes.latinae/

In Diptycha seu duplices De Roma Prisca et Instaurata

PRAEMONITIO

 

MEDIO XVI SAECVLO libellus quidam, cui index ‘Sacrosanctae Romanae Ecclesiae Elogia’ (cf. nexum infra), typis excussus nonnulla continebat poematia, quae Ianus Vitalis Panormitanus auctor in honorem romanorum fidei christianae praesulum composuerat. In his elegiae numero duae ad paginas 8 et 9, vestibuli instar tamquam diptycha duplicesque quae uno sibi obtutu lector amplecteretur, binam et quidem serie temporum inter se variam Vrbis Romae speciem describebant: unam quae ad id locorum magnifica olim, tum caduca facta est; alteram quae optimatium ope ac munificentiâ ultra pristinum statum est renovata. Lectu cum sit utraque digna quam quae maxime, rationem inivimus ut, quibusdam comparatis et appositis criticorum in morem notiunculis, non textum modo recognosceremus, sed et alia supponeremus quae quanti Panormitano inter aequales fama habita sit, facile ostenderent. Ad hoc interpretationes latinas confecimus atque alteram alteri carmini contulimus non eo consilio ut ad verbum sed ut fusius quam quod in carminibus legitur exprimeremus.

 

IANI VITALIS PANORMITANI

SACROSANCTAE ROMANAE ECCLESIAE

ELOGIA

p. 8                                                                                                                                           p. 9

NEXVS:https://www.google.com.br/books/edition/Sacrosanctae_Romanae_ecclesiae_elogia/J85ZAAAAcAAJ?hl=pt-BR&gbpv=1&dq=Sacrosanctae+Romanae+ecclesiae+elogia&printsec=frontcover

 

 

A) ROMA PRISCA

 

Qui Romam in mediâ quaeris novus aduena Româ,

Et Romam in Româ vix reperis mediâ,

Aspice murorum moles, praeruptaque saxa,

Obrutaque horrenti vasta Theatra situ,

Haec sunt Roma, viden velut ipsa cadauera tantae 5

Vrbis, adhuc spirent imperiosa minas ?

Vicit ut haec mundum, nisa est se vincere, vicit,

A se non victum ne quid in orbe foret,

Nunc victâ in Româ Roma illa invicta sepulta est,

Atque eadem victrix, victaque Roma fuit, 10

Albula Romani restabat nominis index,

Quin fugit ille citis non rediturus aquis;

Disce hinc quid possit Fortuna, immota labascunt

et quae perpetuo sunt agitata, manent.

 

- ADNOTATIONES -

 

5 VIDEN] vides-ne // 8 A SE NON… FORET] ordo est: ne quid in orbe a se non victum foret // 11 ALBVLA] Albula -ae (m.) Tiberis fluminis priscum nomen. Quod masculinam formam sibi trahat, cf. Liv. 1 . 3 . 5: ‘pax ita convenerat ut Etruscis Latinisque fluvius Albula, quem nunc Tiberim vocant, finis esset.’ // 12 QVIN] ~quin etiam

 

INTERPRETATIO LATINA: tu qui nuper Romam ingressus advenisti et veteris Vrbis vestigia quaerens vix discernere potes, animadverte muros superstites, lapides humi iacentes ac de superiore loco pendentes, theatra et vetera aedificia hominibus deserta ac luto cooperta! Talia sunt Roma - videsne tantam Vrbem quâ animi superbiâ adhuc minitetur? Quae cunctos tunc populos eâ virtute superavit ut dicionem suam vix ullus vitaret; nunc tamen Roma, quae non iniuriae temporis resistere potuit, suâ ipsius mole obruta est: ea nempe modo victrix, nunc victa habetur. Nec vero quicquam restat romani nominis nisi Tiberis flumen qui antiquitus Albula vocabatur - ast ille citato alveo in mare influit non inde rediturus. Unde disce, lector, quantum Fortuna possit, nam quae firmissima videntur sensim ruinis dantur, et quae sine intermissione aguntur, obdurant.

 

 

B) ROMA INSTAVRATA

 

Quicunque immensi septem miracula mundi

Fortunae arbitrio praecipitata stupes,

En quae Roma suo mundum comprehendit in orbe

Quantum sit spoliis facta decora nouis,

Quam vere est mundi Roma una unius imago, 5

Quamve unam Romam non nisi Roma refert,

En velut expurgata repullulat ardua Quercus,

Grandior e cinere est Roma renata suo,

En velut hi montes, saxa haec immania passim

Excutiant Iulos, Scipiadasque novos, 10

Virtutemque animis, maiestatemque superbam

Infundant Genii bellipotentis ope,

Ergo qui Romam hanc, mundumque tueris in illa

Nil debes oculis grandius inde tuis.

 

- ADNOTATIONES -

 

3 COMPREHENDIT] legendum ‘comprēndit’. Aliter ad numeros non quadrat // 4 DECORA] decorus -a -um adi. (7 ARDVA QVERCVS] quercus -ūs f. : arbor Iovi sacra in monte Capitolino quâ ipsa Roma significatur. Ad rem cf. Liv. 1 . 10 . 5: (Romulus) ‘spolia ducis hostium caesi suspensa fabricato ad id apte ferculo gerens in Capitolium escendit; ibique ea cum ad quercum pastoribus sacram deposuisset, simul cum dono designauit templo Iouis fines.’ // 9 HI MONTES] Septimontium - id est, septem illae colles vel montes ubi Roma condita est. Cf. Varr. L.L. 5: Ubi nunc est Roma, erat olim Septimontium nominatum ab tot montibus, quos postea urbs muris comprehendit. // 10 EXCVTIANT… NOVOS] excutiant novos viros virtute pares similesque veteribus romanis, ut Iulio Caesari, Scipioni Africano ceterisque eiusdem gentis.

 

INTERPRETATIO LATINA: tu quicumque obstupescis quam fortunâ et tempore septem illa orbis terrarum mirabilia pessum iverint, ecce tibi Roma Vrbs spectanda praebitur quae suis finibus nunc demum vel magnificentiora, spoliis undequaquam congestis, ostendit ac, renovatâ facie, magis florescit, veram mundi universi imaginem referens. Enimvero Roma nonnisi suam ipsius ipsa postet parem et aequam imaginem referre. Ecce, tamquam in meliorem speciem redditus mons Capitolinus denuo frequentatur, nempe e strage restaurata Vrbs et splendidior redacta est. Ecce septem hae notissimae colles de integro videntur praeclaros ecferre viros, Iuli Scipioniumque illorum similes; et videntur homines ad virtutem ac gloriam quaerendas excitare. Idcirco, tu qui oculis novam Romam et ibi mundum quem ea complectitur aspicis, ne putaveris eam quicquam desiderare excellentius.

Gustavus Lectori benevolo sal.

 

JANVS VITALIS PANORMITANVS, ut supra memoravimus, libellum carminibus plusculis refertum composuit quo homines in Ecclesia Christiana tunc temporis fama et auctoritate pollentes breviter describens commendat. Qui libellus primum editus est anno 1553, eodem quidem quo Ioachimus Bellaius, francogallus poeta e Pleiadum grege clarus, Vrbem petit. Is enim avunculum Cardinalem Iohannen Bellaium regis Franciae iussu Romam profectum comitabatur eique a litteris haerebat, et, aliquandiu ibi remoratus, cum loca antiquitate nota inviseret, nonnulla carmina conscribebat cui quidem libello Les Antiquitez de Rome index est semel edito, Bellaio iam in patriam reduce, anno 1558. Inter sonnettos canticulaque quae id opusculum amplectitur, tertium quoddam adnumeratur quod id ipsum Panormitani de Roma Prisca epigramma tanquam ad verbum referens francogallice exprimit. Quod si voluptas tibi animum subit movetque ad legendum, fac sodes inspicias quod canticulum infra exscribo usus editione principe anno 1558 edita, quam siquidem depromere atque considerare voles hoc poteris uti nexu :

https://www.google.com.br/books/edition/Le_premier_livre_des_antiquitez_de_Rome/Izo8AAAAcAAJ?hl=pt-BR&gbpv=1&dq=du+bellay&printsec=frontcover.

 

Nouueau uenu qui cherches Rome en Rome,

Et rien de Rome en Rome n'apperçois,

Ces uieux palais, ces uieux arcz que tu uois,

Et ces uieux murs, c'est ce que Rome on nomme.

Voy quel orgueil, quelle ruine: & comme

Celle qui mist le monde sous ses loix

Pour donter tout, se donta quelquefois,

Et deuint proye au temps, qui tout consomme.

Rome de Rome est le seul monument,

Et Rome Rome a uaincu seulement,

Le Tybre seul, qui uers la mer s'enfuit,

Reste de Rome. O mondaine inconstance!

Ce qui est ferme, est par le temps destruit,

Et ce qui fuit, au temps fait resistence.

 

Ceteroquin, quoad Vitalis mentem, ut videtur, utrumque carmen, quod supra ostendi quodque exscribens notiunculis instruxi, per diptycha quaedam collatum fuerit; nihilominus alterum illud de Roma Prisca eo pluris ab aequalibus pariter ac posteris habitum est ut non modo librarii unicum excerpserint curaverintque evulgandum etsi sine auctoris nomine, sed et nonnulli fuerint perinde ac Bellaius qui poetico quidem ritu in suos quisque sermones converterint sive ad verbum sive paulo solutius, quorum haud abs re illum Quevedo interpretem, poetam genus hispanum, iudico laudandum :

 

Buscas en Roma a Roma, ò Peregrino,

Y en Roma misma a Roma no la hallas.

Cadaver son, las que ostentò murallas,

Y tumba de si propio el Aventino.

Yace donde reynava el Palatino;

Y limadas del tiempo las Medallas,

Mas se muestran destroço à las batallas

De las edades : que Blason Latino.

Solo el Tybre quedò, cuya corriente,

Si ciudad la regò, ya sepoltura,

la llora con funesto son doliente.

O Roma, en tu grandeza, en tu hermosura,

Huiò lo que era firme, y solamente

Lo fugitivo permanece, y dura.

 

(Obras de Don Francisco de Quevedo, volumen tertium, anno 1699. NEXVS RETIALIS : https://www.google.com.br/books/edition/Obras_de_Don_Francisco_de_Quevedo_Villeg/nIbV5swYM8gC?hl=pt-BR&gbpv=1&dq=A+Roma+sepultada+en+sus+ruinas&pg=PA2&printsec=frontcover)

 

 

Locus est praeterea in hoc de Roma Prisca carmine satis tritus atque, ut aiunt, communis qui de inconstantia rerum, imprimis humanarum agit, quam prorsus materiem tot varii vario ingenio scriptores tractaverunt, ut per hoc videtur quod infra legere est epigramma Silvi Piccolomini Romam veterem mirantis necnon querentis de recenti tunc ruina :

 

DE ROMA

Oblectat me, Roma, tuas spectare ruinas,

Ex cuius lapsu gloria prisca patet.

Sed tuus hic populus muris defossa uetustis

Calcis in obsequium marmora dura coquit.

Impia ter centum si sic, gens, egeris annos,

Nullum hic inditium nobilitatis erit.

(http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=Perseus%3Atext%3A2011.01.0584%3Asection%3D1%3Asubsection%3D31)

Hieronymus Cock - Vue du Colisée à Rome - 1551 - Rijksmuseum, Amsterdam

Cura valeas

Dabam Bello Horizonte, Kalendis Septembribus, anno MMXXIII

Scripsit Gustavus Tavares

---